نوروز باستان (2)

نوروز در زمان سلسله هخامنشیان

کوروش دوم بنیانگذار هخامنشیان، نوروز را در سال 538 قبل از میلاد ، جشن ملی اعلام کرد . وی در این روز برنامه هایی برای ترفیع سربازان ، پاکسازی مکان های همگانی و خانه های شخصی و بخشش محکومان اجرا می نمود . این آیین ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار  می شده است . در زمان داریوش اول ، مراسم نوروز در تخت جمشید برگزار می شد. البته در سنگ نوشته های به جا مانده از دوران هخامنشیان ، به طور مستقیم اشاره ای به برگزاری نوروز نشده است . اما بررسی ها بر روی این سنگ نوشته ها نشان می دهد که مردم در دوران هخامنشیان با جشن های نوروز آشنا بوده اند ، و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی  جشن می گرفته اند. شواهد نشان می دهد داریوش اول هخامنشی  ، به مناسبت نوروز در سال 416 قبل از میلاد سکه ای از جنس طلا ضرب نمود که در یک سوی آن سربازی در حال تیر اندازی نشان داده شده است.

در دوران هخامنشی ، جشن نوروز در بازه ای زمانی میان 21 اسفند تا 19 اردیبهشت برگزار می شده است .

 

نوروز در زمان اشکانیان و ساسا نیان

در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می شد . در این دوران ، جشن های متعددی در طول یک سال برگزار می شد که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بوده است. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان چند روز ( دست کم شش روز) طول می کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می شد.  نوروز کوچک یا نوروز عامه پنج روز بود و از اول تا پنج فروردین گرامی داشته می شد و روز ششم فروردین ( خرداد روز ) جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می شد . در هریک از روزهای نوروز عامه ، طبقه ای از طبقات مردم ( دهقانان ، پیشه وران و... )  به دیدار شاه می آمدند و شاه به سخنان آنها گوش می داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می کرد. در روز ششم شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز ، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می آمدند .

شواهدی وجود دارد که در دوران ساسانی سال های کبیسه رعایت نمی شده است . بنابراین نوروز هر چهار سال ، یک روز از موعود اصلی خود ( آغاز برج حمل) عقب می ماند و در نتیجه در زمان نوروز در این دوران همواره ثابت نبوده و در فصل های گوناگون سال جاری بوده است.

اردشیر بابکان  ، بنیانگذار سلسله ساسانیان ، در سال 230 میلادی از دولت روم که از وی شکست خورده بود ، خواست که نوروز را در این کشور به رسمیت بشناسند. این درخواست مورد پذیرش سنای روم قرار گرفت و نوروز در قلمرو روم به Lupercal  معروف شد.

در دوران ساسانیان ، 25 روز پیش از آغاز بهار ، در دوازده ستون که از خشت خام بر پا می کردند ، انواع حبوبات و غلات (برنج،گندم ،جو،نخود،ارز ن و لوبیا) را می کاشتند و تا روز شانزدهم فروردین آنها جمع نمی کردند . هر کدام از این گیاهان که بارورتر شود ، در آن سال محصول بهتری خواهد داد . در این دوران همچنین متداول بود که در بامداد نوروز ، مردم به یکدیگر آب بپاشند. از زمان هرمز اول مرسوم شد که مردم در شب نوروز آتش روشن نمایند . همچنین از زمان هرمز دوم ، رسم دادن سکه در نوروز به عنوان عیدی متداول شد .

 

 

نوروز پس از اسلام

از برگزاری آیین های نوروز در زمان امویان نشانه ای در دست نیست و در زمان عباسیان نیز به نظر می رسد که خلفا گاهی برای پذیرش هدایای مردمی، از نوروز استقبال می کرده اند . با روی کار آمدن سلسله های سامانیان و آل بویه ، جشن نوروز با گستردگی بیشتر ی برگزار شد . در دوران سلجوقیان ، به دستور جلال الدین ملک شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان ایرانی از جمله خیام برای بهتر سازی گاهشمار ایرانی گرد هم آمدند. این گروه ، نوروز را در اول بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند. بر اساس این گاهشمار که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت ماندن نوروز در آغاز بهار ، مقرر که هر چهار سال یکبار ، تعداد روزهای سال را ( به جای 365 روز )، برابر با 366 روز در نظر بگیرند . طبق این قاعده ، می بایست پس از انجام این کار در 7 دوره ، در دوره هشتم ، به جای سال چهارم ، بر سال پنجم یک روز بیفزایند . این گاهشمار از سال 392 هجری آغاز شد.

نوروز در دوران صفویان نیز برگزار می شد . در سال 1597 میلادی ، شاه عباس صفوی مراسم نوروز را در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار نمود و این شهر را پایتخت همیشگی ایران اعلام نمود .

نوروز در دوران معاصر

نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم قرار داشته و هر ساله برگزار می شود. البته برگزاری جشن نوروز به صورت آشکار در برخی از کشورها توسط برخی حکومت ها برای مدت زمانی ممنوع بوده است. حکومت شوروی برگزاری جشن نوروز را در برخی از کشور های اسیای میانه مانند ترکمنستان ، قر قیز ستان و تاجیکستان ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان میخائیل گورباچف ادامه داشت. با این وجود ، مردم این مناطق نوروز را به گونه پنهانی و یا در روستا ها جشن می گرفته اند .  همچنین برخی از مردم این مناطق برای جلب موافقت مقامات محلی نام دیگری بر روی نوروز می گذاشتند به طو ر مثال در تاجیکستان مردم با اتلاق جشن لاله یا جشن 8 مارس سعی می کردند که آیین های نوروز را بی مخالفت مقامات دولتی ب جای آورند. همچنین در افغانستان ، در دوران حکومت طالبان ، برگزاری جشن نوروز ممنوع بود و این حکومت تنها تقویم هجری قمری را به رسمیت می شناخت.

تاریخچه نوروز باستان (1)

نوروز

نوروز یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران باستان است .خاستگاه نوروز ایران باستان است و هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می گیرند . زمان برگزاری نوروز در آغاز فصل بهار است. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می شود و در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است .

مجمع عمومی سازمان ملل در نشست 23 فوریه 2010 خود ، 21 مارس را به عنوان روز جهانی عید نوروز ، با ریشه ایرانی به رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد. در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل ، نوروز، جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از 3 هزار سال دارد و امروزه بیش از 300 میلیون نفر آن را جشن می گیرند توصیف شده است.

پیش از آن در تاریخ 8 مهر 1388 خورشیدی ، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد ، به عنوان میراث غیر ملموس جهانی ، به ثبت جهانی رسیده بود.

 

زمان نوروز

جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز می شود . در دانش ستاره شناسی ، اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی در نیم کره شمالی زمین به لحظه ای گفته می شود که خورشید از صفحه استوای زمین می گذرد و به سوی شمال آسمان می رود . این لحظه ، لحظه اول برج حمل نامیده می شود ، در تقویم هجری خورشیدی با نخستین روز از ماه فروردین برابر است . نوروز در تقویم میلادی با 21 یا 22 مارس مطابقت دارد.

در کشور هایی مانند ایران و افغانستان که تقویم هجری شمسی به کار برده می شود ، نوروز، روز آغاز سال نو است . اما در کشور های آسیای میانه و قفقاز ، تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می شود و روز آغاز سال محسوب نمی شود .

 

واژه نوروز

واژه نوروز یک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژه فارسی <<نو>> و <<روز>> به وجود آمده است.

این نام در دومعنی به کار می رود :

1)نوروز عام : روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو

2)نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام << روز خرداد>>

ایرانیان باستان از نوروز به عنوان ناوا سردا یعنی سال نو یاد می کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه نیز در زمان سغدیان و خوارزمشاهیان ، نوروز را نوساد و نورساجی به معنای سال نو می نامیدند.

در الفبای لاتین در متن های گوناگون ، بخش نخست واژه نوروز با املای Nov ، Now ،  No، Naw و بخش دوم آن با املای Rooz   ، Ruz ، Rouz نوشته شده است . در برخی از مواقع این دو بخش پشت سر هم و در برخی با فاصله نوشته می شوند . اما به باور دکتر احسان یار شاطر بنیان گذار دانشنامه ایرانیکا ، نگارش این واژه در الفبای لاتین با توجه به قواعد آواشناسی ، به شکل Nowruz توصیه می شود . این شکل از املا ، اکنون در نوشته های یونسکو و بسیاری از متون سیاسی به کار می رود.

تاریخچه نوروز

منشاء و زمان پیدایش نوروز ، به درستی معلوم نیست . در برخی از متن های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری ، جمشید و در برخی دیگر از متن ها ، کیومرث به به عنوان پایه گذار نوروز معرفی شده است . به وجود آمدن نوروز در شاهنامه ، بدین گونه روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان ، دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست . با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.

برخی از روایت های تاریخی ، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می دهد. بر طبق این روایت ها ، رواج نوروز در ایران به 538 سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش بزرگ به بابل باز می گردد. همچنین در برخی روایت ها ، از زرتشت به عنوان بنیان گذار نوروز نام بر ده شده است . اما در اوستا نامی از نوروز برده نشده است .